Koła zębate

Sprawdzanie wielkości pomiarowych w kołach zębatych może być przeprowadzane wg różnych metod; zależy to nie tylko od rodzaju koła lub mierzonej wielkości, lecz również od wymaganej dokładności obrabianego koła. W zależności więc od punktu widzenia mamy różne podziały metod pomiarowych.

a. W zależności od sposobu określania sprawdzanej wielkości mamy:
1) metodę bezpośrednią, umożliwiającą określenie sprawdzanej wielkości wprost w procesie pomiaru, np. pomiar grubości zęba dokonany za pomocą suwmiarki modułowej,
2) metodę pośrednią, w której poszukiwaną wielkość znajduje się na podstawie pomiaru innej wielkości i przez przeliczenie wg odpowiednich wzorów otrzymuje się wartość liczbową żądanej wielkości, np. pomiar grubości zęba wałeczkiem włożonym we wrąb.

b. W zależności od podstawy przyjętej do oceny mierzonej wielkości:
1) metodę bezwzględną, w której ocenia się od razu całkowitą wielkość mierzoną na podstawie wskazania użytego narzędzia pomiarowego, np. pomiar suwmiarką lub mikrometrem średnicy wierzchołkowej koła zębatego,
2) metodę względną (porównawczą), w której odmierza się jedynie odchyłki mierzonej wielkości względem wzorca, wg którego ustawiono przyrząd pomiarowy; należą tu np. wszelkiego rodzaju przyrządy pomiarowe zaopatrzone w czujniki.

c. W zależności od sposobu użycia przyrządu pomiarowego:
1) metodę odniesieniową, w której przyrząd pomiarowy opiera się podczas dokonywania pomiarów na jednym lub kilku elementach tworzących koło (np. przy pomiarze zęba za pomocą tzw. suwmiarki modułowej za oparcie przyrządu służy wierzchołek zęba). Pomiar ten jest więc obarczony błędami, wynikłymi z niedokładności wykonania walca lub stożka wierzchołkowego oraz ich bicia,
2) metodę bezodniesieniową charakteryzującą się tym, że przyrząd pomiarowy mierzy daną wielkość, nie opierając się na żadnvm z elementów tworzących koło zębate, np. pomiar podziałki przyporu.
Oczywistą jest rzeczą, że bezodniesieniową metoda jest korzystniejsza, gdyż wyniki pomiarów są bardziej dokładne.

d. W zależności od rodzaju użytych elementów pomiarowych:
1) metody dotykowe, w których przyrząd pomiarowy styka się powierzchniami przedmiotu mierzonego w miejscach wyznaczających poszukiwaną wielkość (np. pomiar suwmiarką lub mikrometrem),
2) metody optyczne, w których nie jest mierzony sam przedmiot, lecz jego obraz (np. pomiary przy użyciu mikroskopu, projektorów, lunety itp.),
3) metody optyczno-dotykowe, w których metodą optyczną określa się pewne wielkości, a dotykiem ustala położenie przedmiotu podczas pomiaru (np. pomiar dokładności podziałki przy użyciu teodolitu i kolimatora oraz czujnika określającego położenie zęba koła podczas pomiaru.
Przy pomiarach dotykowych występuje zawsze nacisk zapewniający dostateczne zetknięcie powierzchni pomiarowych przyrządu z mierzonym przedmiotem. Nacisk ten wywołuje odkształcenie sprężyste zarówno w końcówce pomiarowej jak i na powierzchni przedmiotu mierzonego w miejscu zetknięcia z tą końcówką. Wielkość tych odkształceń zależy — zgodnie z teorią sprężystości — przede wszystkim od promieni ferzywizn stykających się powierzchni, a ponadto od modułu sprężystości i wielkości powierzchni zetknięcia.

Odkształcenia te stanowią jeden z czynników wpływających na błędy pomiarów.